Stap voor stap naar een Europese data space voor logistieke data

Jon Kuiper is senior beleidsmedewerker Digitalisering Goederenvervoer bij het Directoraat Luchtvaart en Maritieme Zaken van het ministerie van I&W. Hij werkte lang in het bedrijfsleven, onder meer als topman bij Koopman Logistics Group in de jaren 2014 - 2018. In de drie jaar erna was Koopman actief in een (blockchain-)startup, voordat hij in 2022 overstapte naar ‘de andere kant’. Daar richt hij zich met name op Europees beleid rond data en governance om daarbij voortdurend de link te leggen met het bedrijfsleven. ‘Ik heb zo’n dertig jaar ervaring in de operationele logistiek, zowel bij grote ondernemingen als bij familiebedrijven, dus ik weet wat zich daar allemaal afspeelt. Een bedrijf is meer dan een overheid operationeel gericht, op de dagelijkse gang van zaken. Een ministerie kijkt juist naar de lange lijnen van de toekomst en hoe daarop in te zetten. Dat vind ik intellectueel interessant en het is boeiend om een brug te slaan tussen die twee werelden.’

Als een uitvloeisel van deze strategie wordt binnen de EU gewerkt aan het tot stand komen van een Europese Mobility Data Space. Kuiper is hier vanuit het ministerie van I&W bij betrokken. Het streven is om in deze virtuele omgeving op een nieuwe afgesproken wijze data te delen tussen bedrijven onderling, maar ook tussen overheden en bedrijven, licht hij toe. Onder het begrip ‘mobiliteit’ vallen diverse sectoren, zoals transport en passagiersvervoer. Denk aan het vraagstuk van het aanschaffen van een internationaal treinkaartje. Een gedeelde data-space maakt het dan mogelijk dat reizigers bij één e-loket terecht kunnen in plaats naar verschillende nationale websites te moeten gaan.
 

Federatief systeem

‘Logistiek in brede zin valt ook in dit mobiliteitsdomein’, vertelt Kuiper. ‘Wat we met de European Mobility Data Space willen bereiken, is dat bedrijven hun data veilig kunnen delen binnen een netwerk, zonder dat ze bang hoeven te zijn dat die gegevens in verkeerde handen vallen. Het is een federatief systeem, wat betekent dat de controle over de data altijd bij de eigenaar blijft, maar dat er tegelijkertijd afspraken zijn gemaakt over hoe die data te delen.’

Deze data space past in het grotere verhaal over hoe de logistieke sector verder aan het digitaliseren is en welke rol de overheid daarin speelt. Daarbij gaat het niet alleen om het economisch belang maar ook om sector-overstijgende vraagstukken als verkeersbeleid en duurzaamheid. Dat is ook de reden dat overheid actief meewerkt aan deze transitie, legt Kuiper uit. Hij wijst op het thema ‘multimodaliteit’ en geeft als enkel voorbeeld de containerschepen die de haven van Rotterdam binnenvaren. Wat is dan de volgende stap om de containers af te voeren? Kies je voor vrachtwagens, terwijl de wegen rond Rotterdam vollopen, met meer asfalt tot gevolg? Of laat je de goederen milieuvriendelijker vervoeren per spoor of binnenschip en wat is daarbij voor ondersteuning nodig? De overheid heeft er belang bij dat daarin goede keuzes worden gemaakt, en is daarom ook betrokken bij beleidsvorming rond slimme digitalisering en het delen van data binnen de logistieke keten die dit soort afwegingen beter kunnen ondersteunen, stelt hij.

Maar er is ook Europese wetgeving nodig om dit in de praktijk te gebruiken. Daarvoor is de European Freight Transport Information (eFTI)-verordening bedoeld. Vanaf 2027 krijgen bedrijven het recht om vrachtinformatie digitaal te delen met overheden. ‘Stel, een vrachtwagen wordt aangehouden voor controle’, stelt Kuiper. ‘Op dit moment moet een chauffeur nog vaak papieren vrachtbrieven overhandigen. Maar met eFTI kunnen overheden straks tijdens de inspectie en op afstand de benodigde gegevens inzien, zoals wat er in de vrachtwagen zit, of het om gevaarlijke stoffen gaat, et cetera. Dit gebeurt dan allemaal digitaal.’

In 2029 zal de Europese Commissie evalueren of deze digitale manier van werken verplicht gesteld wordt voor bedrijven. ‘De strategie van Europa is om stapje voor stapje naar die digitale, efficiënter opererende wereld, - een papierloze wereld -, te gaan. Logistieke bedrijven moeten er ook gewend aan raken en er de voordelen van inzien. Het delen van data onderling is nog altijd een gevoelig onderwerp. Bedrijven worden immers beloond voor hun concurrentiepositie, dus het delen van informatie is niet iets wat ze traditioneel geneigd zijn te doen. Maar we moeten nu juist kijken naar de voordelen van data-samenwerking. We zorgen voor steeds meer ‘business use cases’, zodat het netwerk groeit en een groeiend aantal bedrijven ervan kan profiteren’, aldus Kuiper.
 

Nationaal Groeifonds en DIL

Vanuit het Nationaal Groeifonds is er ondersteuning. Er is 51 miljoen toegewezen aan het Digitale Infrastructuur Logistiek (DIL)-programma, dat loopt van 2023-2027. Een deel gaat naar het verbeteren van digitale vaardigheden van het mkb via trainingen en workshops. Een ander deel is bedoeld voor de financiering van zogeheten ‘living labs’. In deze labs wordt de Basis Data Infrastructuur geïmplementeerd, getest en verbeterd. Kuiper: ‘Dit zijn pilots waarbij we samen met grote spelers zoals Schiphol en PortBase testen hoe datadeling in de praktijk werkt. Zo kunnen we leren wat goed gaat en waar de knelpunten zitten. Een belangrijk aspect van deze pilots is het opzetten van een veilige vertrouwensketen, zodat bedrijven zeker weten dat hun gegevens goed beschermd worden.’

Hij geeft als voorbeeld chauffeurs die met een pincode toegang krijgen tot de Rotterdamse haven om een container op te halen. Die pincodes vallen geregeld in verkeerde handen. In een van living labs, de Vertrouwensketen geheten, is hiervoor een oplossing bedacht: en gesloten vrijstellings- en ophaalproces met enkel geautoriseerde partijen die hiervoor hun data delen. In de Rotterdamse haven wordt inmiddels lading uit Latijns-Amerika via de vertrouwensketen vrijgesteld. Opschaling naar de rest van de havens is de volgende stap.
 

Interoperabiliteit

Het uiteindelijke doel is om in Europees verband een digitale infrastructuur voor de logistieke sector te realiseren die niet afhankelijk is van eenmalige of bilaterale oplossingen, zoals bij traditionele edi (electronic data interchange)-oplossingen, waarbij elke verbinding tussen twee partijen apart moest worden opgezet. Kuiper: ‘Bij het bedrijf waar ik werkte, hadden we zo’n 75 edi-connecties met allemaal automobielfabrikanten die hun eigen specificaties hadden. En dan belde Renault of Opel weer om te melden dat ze weer anders gingen communiceren’.

Presentatie op ICT&Logistiek 2024

Jon Kuiper houdt op 5 november van 11.45 tot 12.15 uur op ICT&Logistiek 2024 een sessie over de achtergronden van de Europese Data Strategie en de betekenis voor het logistieke bedrijfsleven. Inzicht wordt gegeven in concrete initiatieven die genomen worden om deze nieuwe wereld te realiseren en de samenhang van de European Mobility Data Space met Europese richtlijnen en verordeningen, zoals eFTI.

Op de vakbeurs zijn in dit kader ook nog presentaties over de invoering van de eFTI en ontwikkeling van de BDI.